آخرین دیپلمات چطور ساخته شد؟

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما، آقای امیر تاجیک، تهیه کننده و کارگردان فیلم در این آیین با تشکر از مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد، با اشاره به محل برگزاری مراسم، گفت: در تالاری میزبان شما هستیم که سران طاغوت در آن سالن سینمای خصوصی‌شان را ساخته بودند و در آن فیلم می‌دیدند.
وی افزود: خانم ضیغم مدیر موزه دو صندلی شاه و فرح را نیز به درخواست اینجانب در سالن قرار داده است تا گواهی باشد بر این مهم که این صندلی‌ها به کسی وفا نمی‌کند!
آقای تاجیک با بیان اینکه مهم‌ترین بخش هر مستند تحقیق و پژوهش آن است، تاکید کرد: داستان آشنایی من با آقای اردشیر زاهدی به سال‌ها قبل برمی گردد، زمانی که مدیر تولید شبکه پرس‌تی‌وی بودم و مصاحبه‌ای با او داشتیم، پس از این تصمیم گرفتم نکات مبهم و کمتر پرداخته شده زندگی او را بیابم و یک مستند بسازم.

"ژن خوب" حکومت پهلوی
مدیر سابق شبکه مستند با اشاره به کتاب خاطرات اردشیر زاهدی، یادآور شد: علاوه بر دو جلد کتاب خاطرات ایشان که در ایران هم چاپ شده، کتاب «اردشیر زاهدی در اسناد ساواک» را مطالعه کردم و جالب اینکه متوجه شدم عبارت "ژن خوب" اولین بار درباره ایشان به کار رفته است! چراکه وی با سنِ کم سفیر ایران در آمریکا شده بود و دانشجویان ایرانی در آمریکا در یک مراسم پرسش و پاسخ، از آقای زاهدی در این خصوص سوال کرده بودند.

یکسال تحقیق و پژوهش برای تولید مستند
آقای تاجیک افزود: یکی از جا‌هایی که به آن مراجعه کردم، کتابخانه مجلس بود. وی سپس تصاویری از توضیحات مسئول کتابخانه مجلس نمایش داد و افزود: ۹۵ درصد تصاویری که در این مراسم می‌بینیم، در فیلم اصلی نیست و توضیحات امروز از روند تولید فیلم می‌تواند به منزله یک کارگاه آموزشی در خصوص ساخت مستند‌های تاریخی برای علاقمندان قلمداد شود.
این مستندساز از دیدار نخست با اردشیر زاهدی چنین گفت: در دیدار اول شخصیت کاریزماتیک زاهدی برایم جالب بود. اتفاق بدی که پیش از دیدارمان رخ داد، زمین خوردن ایشان و مشکل جسمی بود که برایشان پیش آمده بود که منجر به کوتاهی زمان دیدار شد. اما نکته جالب درباره او، مواضع ملی و همچنین رویکرد ضداسراییلی اش بود. جالب است بدانید تا زمانی که ایشان وزیر خارجه شاه بود، اسراییل در ایران سفیر نداشت.

مرحله دوم پژوهش و جمع آوری اسناد
وی با اشاره به مرحله دوم تحقیقات خود که پس از سفر اول به منزل آقای زاهدی آن را آغاز کرده بود، تاکید کرد: موزه آلبوم‌های سلطنتی و اسناد سعدآباد یکی از مهم‌ترین منابع من بود و مخزن این مجموعه که تا پیش ازین نیز به روی کسی باز نمی‌شد با پیگیری‌های متعدد بنده به یکی از منابع اصلی تهیه آرشیو فیلم تبدیل شد. وی افزود: یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد «آخرین دیپلمات» آرشیو عکس‌های آن است که خیلی برایش زحمت کشیده ام و آلبوم‌های خصوصی آقای زاهدی را هم اسکن کردم.

داستان صندوق‌های کاخ گلستان
کارگردان «آخرین دیپلمات» از کاخ گلستان به عنوان یکی دیگر از مراکز پژوهش و تهیه منابع آرشیوی فیلم خود نام برد: چند صندوق در کاخ گلستان بود که تا به حال باز نشده بود و با پیگیری‌های بنده امکان دیدن این صندوق‌ها فراهم گردید. نکته جالب اینکه داخل یکی از صندوق‌ها مقداری پول خارجی برای سال ۱۹۱۷ پیدا کردیم. وی سپس فیلمی از لحظه گشودن این صندوق‌ها برای حضار نمایش داد.

داستان پیچیده وقایع سال ۱۳۳۲
آقای تاجیک تصریح کرد: نقطه عطف زندگی آقای زاهدی که در تاریخ کشورمان نیز تاثیر داشت، کودتای سال ۱۳۳۲ بود. وی افزود: وقایع ۲۸ مرداد سرانجامِ عملیات‌های اطلاعاتی پیچیده‌ای بود که از بیش از یکسال قبل شروع شده بود. کارگردان مستند "آخرین دیپلمات" گفت: ابتدا عملیات "بِدامن" توسط انگلیس شروع شد و چند ماه بعد سازمان سیا عملیات "آژاکس" را شروع کرد که این عملیات در ۲۵ مردادماه شکست خورد و به فرار شاه از کشور انجامید. مصدق قدرت را در دست گرفت و دستور بازداشت "محمدرضا فرزند رضا" را به ژاندارمری داد، اما وقتی نیرو‌های ژاندارمری برای بازداشت شاه به ویلایش در رامسر مراجعه کردند، توسط گارد شاه معطل شدند و لحظاتی بعد هواپیمای شاه از زمین بلند شد. تاجیک افزود: درباره ۲۸ مرداد آقای زاهدی اعتقاد دارد کودتایی زخ نداده و تنها کودتا، آن بود که مصدق بر ضد شاه انجام داد، اما اسناد و فیلم‌ها و گزارش‌هایی که بنده جمع آوری کردم از یک کودتا توسط سلطنت طلب‌ها که با حمایت تیپ زرهی ارتش همراه بود، خبر می‌دهد. بنده در فیلم تنها روایتگر وقایع بوده ام و نتیجه گیری بر عهده مخاطب است. کارگردان فیلم گفت: به هر حال صد‌ها نفر از هموطنان مان در جریان اتفاقات ۲۵ تا ۲۸ مرداد ماه ۱۳۳۲ جان خود را از دست دادند و خیلی بد است که در این خصوص کمتر سخن گفته می‌شود.

مرگ‌های مشکوک در خانواده پهلوی
آقای تاجیک افزود: یک شب با آقای زاهدی صحبت از فرزند محمدرضا شاه شد و از ایشان در خصوص تلاش‌های رضا پهلوی برای بازگشت به قدرت پرسیدم. برهمگان واضح است که اردشیر زاهدی از منتقدان اقدامات آقای رضا پهلوی است و تلاش هایش را برای بازگشت به قدرت "کودکانه" می‌داند. به هر حال نکته جالب در مورد بازی تاج و تخت در خاندان پهلوی که پس از به قدرت رسیدن محمدرضا شروع شد، همچنان ادامه دارد. محمدرضا شاه با آنکه می‌توانست، هیچگاه اجازه بازگشت پدرش به ایران را نداد چراکه به تحلیل بنده از کودتای برادران اش با تکیه بر جایگاه پدر، بر ضد خودش بیم داشت. این امر از مکاتبات رضا خان و گلایه هایش از محمدرضا نیز قابل فهم است. بعد از آن هم که داستان مرگ‌های مشکوک برادران محمدرضا را داریم که هر یک تهدیدی بالقوه برای شاه به حساب می‌آمدند. اخیرا هم که در روزگار فرزندش، شاهد خودکشی عجیب لیلا پهلوی و یا برادرش علیرضا هستیم. سوالات زیادی در این خصوص وجود دارد که باید پاسخ داده شود.

استفاده از آرشیو شخصی اردشیر زاهدی
کارگردان فیلم با اشاره به نقش آرشیو خانوادگی زاهدی و کمک‌های آقای "تینو زاهدی" برای تهیه موارد آرشیوی، عکس‌هایی امضا شده توسط کارتر، ریگان، بوش پدر، بوش پسر و همچنین باراک اوباما برای آقای زاهدی را نمایش داد و گفت: آقای زاهدی روابط نزدیکی با همه روسای جمهور آمریکا به جز ترامپ که به او انتقاد جدی دارد، داشته و همگی رابطه نزدیکی با وی داشته و دارند.
تاجیک با بیان اینکه مشغولیت زاهدی که در مصاحبه‌های مختلف به آن‌ها اشاره می‌کند، نگارش کتاب خاطرات است، درباره یکی از خیانت‌های پهلوی گفت: جدایی بحرین از ایران خیانتی بود که زاهدی در آن نقش داشت و خودش به این امر تاکید دارد. این بخش به خوبی در فیلم واکاوی شده و بنده اینجا از برادر عزیزم آقای مهدی نقویان، مستندساز و رییس موسسه شهید آوینی که در تهیه آرشیو و بخصوص فیلم‌های مربوط به جدایی بحرین از ایران کمک شایانی داشت، تشکر می‌نمایم.
به ظریف و سلیمانی افتخار می‌کنم!
به گفته کارگردان «آخرین دیپلمات» احترامی که زاهدی برای سیاست خارجی ایران دارد از نکات جالب فیلم است که نمود‌هایی از آن اخیرا در رسانه‌ها منعکس شده است. وی فیلمی از آقای زاهدی نمایش داد که می‌گوید: به آقای ظریف افتخار می‌کنم و احترام می‌گذارم. نه توصیه‌ای برای ایشان دارم، نه به خودم اجازه می‌دهم که توصیه‌ای بکنم. به نظرم سیاستی که ایران در پیش گرفته صحیح است. زاهدی همچنین از احترامش نسبت به سردار سلیمانی سخن گفت که به عنوان مشاور محمدرضا پهلوی این رویکرد او جالب است و البته بابت آن مورد عتاب و حتی حمله فیزیکی سلطنت طلب‌ها قرار گرفته است.

رونمایی از پوستر مستند
در ادامه با حضور مرتضی رزاق کریمی قائم مقام مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و لادن تاجبخش مدیر موزه آلبوم‌های سلطنتی و اسناد سعدآباد از پوستر فیلم رونمایی شد. حامد بارئی طبری، مشاور کارگردان و طراح گرافیک فیلم و پوستر با اشاره به این تصویر که عکسی از زاهدی و پدرش بود که به سمت خارج از کادر می‌روند، فلسفه انتخاب این عکس را بر مبنای علاقه زاهدی به پدر خود و تمام شدن جهان سیاسی آن‌ها را توصیف کرد.
بارئی طبری یادآور شد: در زمینه سینمای داستانی کار‌های زیادی انجام داده ام، اما معتقدم سینمای مستند ما جایگاه ویژه‌ای دارد و خوشحالم این مستند برندینگ قوی دارد.

گام نخستِ محکم برای بازگویی غیرشعاری تاریخ
رزاق کریمی نیز در سخنانی گفت: از حضور در این مراسم هم انرژی گرفتم و هم بیشتر برای دیدن فیلم اصلی علاقمند شدم. این فیلم در حوزه تاریخ معاصر ارزشمند است و می‌تواند در سینمای مستند راهگشا باشد.
وی افزود: کار امیر تاجیک بسیار بزرگ است، مخصوصا تحقیق و پژوهش کار ستودنی است. درباره تاریخ معاصر حلقه‌های مفقوده‌ای داریم که بازگو نشده یا به شکل شعاری بازگو شده اند و ان شاءالله این فیلم بتواند به عنوان گام نخستِ محکم باشد. البته نه به این معنا که تا به حال کاری در این حوزه انجام نشده باشد بلکه دقت کارگردان این فیلم در پژوهش باید الگوی فیلمسازان دیگر قرار گیرد و شاهد شکوفایی سینمای مستند در همه حوزه‌ها به ویژه تاریخ معاصر باشیم.

تقدیر از عوامل فیلم
در ادامه این مراسم از رضا گنجی کارشناس سیاسی و مشاور تدوین فیلم تقدیر شد و او در خصوص «آخرین دیپلمات» گفت: مستند را دیده ام و دوست داشته ام. به هر حال تاریخ معاصر و پهلوی برای همه جذاب است. ناگفته‌های زیادی درباره زاهدی وجود دارد. زندگی آقای زاهدی دو وجه دارد: یکی این روز‌های پیری و دیگری دوره جوانی وی که لازم است بیشتر برای نسل جدید بازگو شود. به امیر تاجیک تبریک می‌گویم و حتما مستند او دیده خواهد شد و حتما دوست داشته خواهد شد.
در پایان این مراسم با حضور محمدمهدی یادگاری مدیر کل تأمین برنامه‌های خارجی و رسانه بین‌الملل سازمان صداوسیما، علیرضا نوروزی مدیر مالی معاونت برون مرزی، محمدعلی قاسمی مدیر هنری پرس تی وی، از شیوا ضیغم مسئول کاخ موزه ملت، سیدیعقوب حسینی مدیر حراست سعدآباد، ساسان قاسمی معاون فرهنگی مجموعه سعدآباد، دکتر مهدی شاملو مدیرعامل موسسه فراکاو، مهدی خرمدل، مستندساز و عوامل فیلم تقدیر به عمل آمد.

مستند "آخرین دیپلمات" به مدت ۷۰ دقیقه در هفته‌های آتی، با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در مراسمی برای اصحاب فرهنگ و رسانه و مدیران فرهنگی و مستندسازان رونمایی خواهد شد.