مردی که جانش را فدای استقلال ایران کرد

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ حسین فاطمی، سیاستمداری که برای رهایی کشور از سلطه انگلیس اعدام شد. روزنامه اطلاعات، عصر ۱۹ آبان ۱۳۳۳ نوشت: «سپیده‌دم امروز دکتر حسین فاطمی که در دادگاه بدوی و تجدیدنظر به اعدام محکوم شده بود، در میدان تیر لشکر دو زرهی تیرباران شد.»

فاطمی در دادگاه گفت: «من برای آن کشته می‌شوم که اولین اقدامم در وزارت، بستن سفارتخانه و قطع رابطه با انگلستان بود. هیچ مأیوس نیستم، از هر قطرهٔ خون من هزاران نهال می‌روید و با تأیید خداوند قهار، انتقام این ملت ستم‌دیده را از استعمار ناپاک می‌گیرد.»

آغاز راه روزنامه‌نگار مبارز

حسین فاطمی از سال ۱۳۱۸ با تأسیس روزنامه باختر و انتشار مقاله‌های تند، به سلطه استعمارگران بر مال و جان مردم ایران صدای اعتراض خود را بلند کرد. او از بی‌عملی نمایندگان مجلس در برابر تاراج ثروت ملت انتقاد می‌کرد و با اینکه بار‌ها دستگیر و تبعید شد، اما عشق به وطن، عزمی راسخ به او بخشیده بود که تا لحظه آخر از آرمان خود دست نکشید.

جوانی روشنفکر از نائین

سید حسین فاطمی متولد ۱۲۹۶ هجری شمسی در نائین اصفهان بود که در خانواده‌ای مذهبی رشد و تحصیل کرد و بعد از گرفتن دیپلم ادبی، راهی تهران شد. فاطمی از همان جوانی با نگاه منتقدانهٔ خود مقالاتی تند علیه وضعیت نابسامان کشور می‌نوشت. 

تحصیل در فرانسه و نقد صریح اوضاع ایران

حتی زمانی که برای ادامه تحصیل به فرانسه رفته بود، در مقاله‌ای که در روزنامه ستاره در تهران منتشر شد، نوشت: «اوضاع ایران بسیار بر یأس و ناامیدی من می‌افزاید، زیرا این زمامداران ما اصلاً دنیا را نمی‌بینند و حتی اخبار یومیه را هم نمی‌خوانند. حساب اینها صددرصد غلط است و اطمینان دارم که تمام اعمال و حرکاتشان ضد ملت و مملکت است.» و البته آنچه فاطمی از آن می‌گفت واقعیت داشت؛ در آن سال‌ها ایران در چنگال سلطهٔ انگلیس و روسیه گرفتار بود و قرارداد‌هایی بر ملت ایران تحمیل می‌شد که هر یک، همچون باری سنگین بر سینهٔ بیماری محتضر می‌ماند که مرگ حتمی او را نزدیک‌تر می‌کرد.

بازگشت به وطن و آغاز مبارزه سیاسی

فاطمی بعد از کسب دکترای حقوق سیاسی، در شهریور سال ۱۳۲۷ از فرانسه به ایران بازگشت و در اعتراض به قرارداد «گس–گلشاییان» مقالهٔ تندی در روزنامه «باختر امروز» منتشر کرد. به مدد همین روشنگری‌ها و تلاش برخی از نمایندگان مجلس، قرارداد تصویب نشد و کمیسیون نفت مجلس اعلام کرد: «چون قرارداد الحاقی کافی برای استیفای حقوق ایران نیست، بنابراین مخالفت خود را با آن اظهار می‌دارد.»

تولد جبهه ملی ایران

از آن به بعد، روزنامه «باختر امروز» با مدیریت فاطمی، به محلی برای درج افکار و عقاید تعدادی از روزنامه‌نگاران مخالف دولت و شماری از سران حزب ایران تبدیل شد.این افراد با رهبری مصدق «جبهه ملی» را تأسیس کردند و همین باعث شد در انتخابات مجلس شانزدهم تعدادی از نمایندگان این جبهه، از جمله دکتر فاطمی، به عنوان نمایندهٔ مردم راهی پارلمان شوند.

آغاز نهضت ملی شدن نفت 

راه یافتن فاطمی به مجلس، دست او را برای دفاع از حقوق ملت بازتر کرد و به گفتهٔ مصدق، اولین کسی که پیشنهاد ملی شدن صنعت نفت را ارائه کرد، فاطمی بود.بعد از تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت و نخست‌وزیری مصدق، فاطمی از نزدیک‌ترین همراهان وی بود. او در اردیبهشت ۱۳۳۰ به سمت معاونت پارلمانی و سخنگوی دولت منصوب شد؛ اما هرگز روح استعمارستیزی خود را از دست نداد و همان روز با حضور در جمع همکاران خود در روزنامه باختر از آنان خواست به روش گذشتهٔ خود، که مبتنی بر انتقاد از سیاست‌های دولت و مجلس بود، ادامه دهند.

سوءقصد به جان فاطمی و ادامه مبارزه از بستر بیماری

فاطمی در انتخابات مجلس هفدهم که بهمن همان سال برگزار شد، بار دیگر به عنوان نمایندهٔ مردم تهران انتخاب شد، اما عصر ۲۵ بهمن ماه از سوی مخالفان سلطنت و به اتهام همکاری با دربار، مورد اصابت گلوله قرار گرفت و به بیمارستان منتقل شد.فاطمی که در این سوءقصد به شدت مضروب شده بود، اعتبارنامهٔ مجلس هفدهم را در فروردین ماه سال ۱۳۳۱ در بیمارستان دریافت کرد.وی پس از بهبودی نسبی، در ۱۹ خرداد سال ۱۳۳۱ به همراه هیئت ایرانی دفاع از حقوق ایران در مجادلهٔ حقوقی با بریتانیا بر سر قرارداد نفتی دارسی عازم لاهه شد و از همان‌جا برای معالجه به آلمان رفت و تا مهرماه همان سال از صحنهٔ سیاست کشور به دور ماند.

وزارت خارجه و قطع رابطه با انگلستان

در سال ۱۳۳۱ و پس از تصمیم مصدق مبنی بر قطع رابطه با دولت انگلستان، حسین نواب، وزیر امور خارجهٔ دولت وی، از این تصمیم خودداری کرد و استعفا داد. فاطمی که به‌تازگی به ایران بازگشته بود، توسط مصدق به سمت وزیر امور خارجه منصوب شد.او هم بلافاصله پس از انتصاب در تاریخ ۱۹ مهر ۱۳۳۱، سفارتخانهٔ انگلیس را تعطیل کرد و روابط دیپلماتیک با این کشور را به حالت تعلیق درآورد.

نویسنده و پژوهشگر: طیبه السادات حسینی