وقتی نفس بادگیرها تنگ می شود

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز یزد، استان یزد به عنوان یکی از استان‌های مرکزی و خشک ایران، با اقلیم بیابانی و کم‌بارش، همواره در معرض چالش‌های زیست‌محیطی متعدد از جمله آلودگی هوا قرار دارد. این استان با وجود پتانسیل‌های تاریخی و فرهنگی غنی، به دلیل رشد سریع صنایع سنگین در دهه‌های اخیر، با معضل جدی آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کند. افزایش حجم فعالیت‌های صنعتی، تغییر کاربری اراضی، کاهش پوشش گیاهی، و تأثیرات تغییرات اقلیمی، موجب شده تا میزان آلاینده‌ها در مناطق شهری و دشت‌های اطراف یزد رو به افزایش باشد. این وضعیت نه تنها کیفیت زندگی شهروندان یزدی را به شدت تحت تأثیر قرار داده، بلکه بر سلامت عمومی و توسعه پایدار منطقه سایه افکنده است.

از جمعیت حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفری استان یزد، بیش از ۷۵ درصد در محدوده‌ای که به دشت یزد - اردکان معروف است، سکونت دارند و اغلب کارخانجات و فعالیت‌های صنعتی، اقتصادی و تولیدی استان در این محدوده استقرار دارد و کریدور حمل و نقل جاده‌ای و ریلی کشور نیز از این منطقه می‌گذرد.

دشت یزد - اردکان در مسیر کریدور‌های شمال - جنوب و شرق و غرب کشور قرار دارد و به دلیل تاسیسات زیربنایی بیش از ۸۰ درصد صنایع استان در این محدوده به طول ۱۰۰ کیلومتر و تا شعاع دو کیلومتر استقرار یافته است.

تردد زیاد خودرو‌ها در این دشت و استقرار صنایع آلاینده از جمله کوره‌های آجرپزی، کاشی و سرامیک، فولادسازی، گندله سازی، نساجی، کارخانه‌های گچ و ... باعث شده تا شهر‌های یاد شده به ویژه مرکز استان با مقدار بالای آلاینده‌های هوا رو به رو باشند.

وجود عرصه‌های بیابانی، بارندگی کم، وجود بیش از ۲۰ کانون فرسایش بادی، تردد روزانه بیش از ۴۰۰ هزار دستگاه خودرو، وجود همین تعداد موتورسیکلت در استان، استقرار ۸۰ درصد و احد‌های تولیدی و جمعیت در دشت یزد - اردکان، افزایش فعالیت‌های معدنی و قرار داشتن استان در کریدور شرق - غرب و شمال- جنوب و نفوذ باد‌های ۱۲۰ روز سیستان و ... را می‌توان از جمله عوامل آلودگی هوای استان یزد برشمرد.

در این گزارش تحلیلی سعی داریم به پیامد‌های پیدا و پنهان آلودگی هوا در استان یزد از زبان مسئولان استان یزد بپردازیم.

اقلیم، بیابان و تشدید آلودگی؛ افزایش روز‌های ناسالم
آلودگی هوا بسته به شرایط اقلیمی در سال‌های مختلف متغیر است. مشخصاً سال‌هایی که بارندگی کمتریداریم، رطوبت نسبی هوا و خاک کاهش یافته و تعداد روز‌های ناسالم به‌طور محسوسی افزایش پیدا می‌کند؛ این مطلب را مدیرکل محیط زیست استان یزد می‌گوید و می‌افزاید: در این شرایط، آلایندگی ناشی از دستکاری سرزمین و تخریب خاک به آلودگی اصلی اضافه شده و وضعیت را حادتر می‌کند.
مدیرکل محیط زیست استان یزد با بیان اینکه تحلیل آلودگی هوا در یزد بدون در نظر گرفتن شرایط اقلیمی منطقه امکان‌پذیر نیست، می‌گوید: آمار روز‌های ناسالم ثبت شده سال گذشته نشان می‌دهد، اردکان: ۴۶ روز ناسالم، میبد: ۳۴ روز ناسالم و شهر‌های یزد و اشکذر هم ۲۶ روز ناسالم داشتند.
حسن اکبری با استناد به مطالعه‌ای که توسط دانشگاه تهران انجام شده است، سهم منابع آلاینده را در محور اصلی آلودگی اینگونه بیان می‌کند: صنایع و معادن ۵۸ درصد، حمل و نقل (ترافیک شهری و کمربندی‌ها) ۳۳ درصد و کانون‌های فرسایشی (مناطق بیابانی) هم حدود ۹ تا ۱۰ درصد از آلایندگی را به خود اختصاص داده‌اند.
مدیرکل محیط زیست استان یزد تاکید می‌کند تراکم صنعتی در محور مهریز تا عقدا زیاد است بطوریکه تمرکز بیش از ۸۰ درصد صنایع سنگین و نیمه سنگین آلاینده استان در این محدوده، یک چالش بزرگ است.
آقای اکبری آمار را با جزئیات بیشتری ارائه می‌دهد و می‌افزاید: در این محور ۱۱۲ واحد کاشی و سرامیک، ۳۸ واحد فولادی، ۱۴۲ کوره آجرپزی و تعداد زیادی واحد آسفالت، کوره‌های آجرپزی، شیشه، سیمان و ۱۹ نیروگاه غیر تجدید پذیر مشغول به کار هستند.
او اعتراف کرد که این حجم از صنعت در چنین اقلیمی، بارگذاری بیش از ظرفیت به منطقه را تحمیل کرده است که جبران آن زمان‌بر خواهد بود.

توقف مطلق صدور مجوز صنایع آلاینده پس از ۱۴۰۰
یک بخش از بحث آلایندگی هوا به اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان یزد برمی گردد. جایی که متولی صدور مجوز‌های صنعتی و معدنی است. به سراغ آقای مدیرکل می‌روم. محمدکاظم صادقیان در تشریح اقدامات بنیادین سازمان برای همسویی با اصل «توسعه پایدار»، اعلام می‌کند که سیاست‌های سختگیرانه‌ای برای کنترل آلودگی و بهینه‌سازی ساختار صنعتی استان اعمال شده است. 
وی می‌گوید: تأکید اصلی بر توقف کامل صدور مجوز‌های جدید برای صنایع انرژی‌بر و آلاینده در محور اصلی استان از ابتدای سال ۱۴۰۰ و همچنین کاهش قابل توجه وزن صنایع سنگین به نفع بخش‌های دانش‌بنیان و کم‌مصرف است.
مدیرکل صمت یزد با اشاره به اهمیت حیاتی همکاری با اداره کل محیط زیست، می‌افزاید: رویکرد "پیشگیری بر درمان" در صدور مجوز‌ها پیاده‌سازی شده است بطوریکه هیچ مجوزی برای فعالیت‌های آلاینده جدید در چند سال اخیر صادر نشده است. از سال ۱۴۰۰ به بعد، صدور جواز تأسیسبرای صنایع آلاینده و انرژی‌بر در محور اصلی استان، مطلقاً متوقفشده است. این یک گام اساسی برای اطمینان خاطر شهروندان و جلوگیری از تشدید بحران‌های محیط زیستی در آینده است.
آقای صادقیان به راهبرد استان در کاهش وابستگی به صنایع پرمصرف و سنگین اشاره می‌کند و صحبت‌های خود را با آمار و ارقام تکمیل می‌کند. او می‌گوید: درصد صنایع معدنی در کل ساختار صنعتی استان از ۲۶ درصد در سال گذشته به ۲۰ درصد در حال حاضرکاهش یافته است، که نشان‌دهنده موفقیت در کاهش فشار بر منابع و محیط زیست است.
رشد صنایع جایگزین از دیگر بخش‌های صحبت‌های مدیرکل صمت استان یزد است که ادامه می‌دهد: این کاهش در بخش معدن، فرصتی برای رشد صنایع با ارزش افزوده بالاتر و مصرف انرژی کمتر فراهم کرده است؛ از جمله نساجی، پوشاک، برق و الکترونیک و پلیمر‌ها که به عنوان اولویت‌های جدید معرفی شده‌اند.
محمدکاظم صادقیان به تعیین تکلیف پروانه‌های قدیمی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: از حدود ۵۱۰۰ جواز تأسیس صادر شده در استان، تلاش شده تا جواز‌هایی که پیشرفت فیزیکی صفر داشته‌اند، با پیگیری‌های حقوقی و هماهنگی با وزارت صمت، تعیین تکلیف شده‌اند. نکته برجسته این است که تعداد جواز‌های معتبر فعال در محور‌های آلاینده (مانند کاشی، سرامیک، فولاد) که مجوزهایشان قبل از ۱۴۰۰ صادر شده، از حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ واحد به کمتر از ۱۰۰ واحد کاهش یافته است.

وقتی توسعه، ریه شهر را می‌گیرد
مردم در مناطق مرکزی و صنعتی استان، بیشترین تأثیر را در کیفیت تنفس خود احساس می‌کنند. رضا از رانندگان تاکسی در میبد است. او می‌گوید: هوای میبد دیگر شبیه هوای میبد قدیم نیست. صبح که می‌آیم برای سوخت‌گیری، انگار وارد کوره‌ی آهنگری شدم. دود کارخانه‌های اطراف، هر روز یک لایه‌ی جدید ب روی ریه‌هام می‌نشاند. همسرم سرفه‌های خشک دارد و دکتر می‌گوید: بخاطر دود کارخانه هاست.

مسئله‌ای که نه تنها میبد، شهر صنعتی اردکان را هم درگیر کرده و مردم این منطقه نیز با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. چند کیلومتری آنطرف‌تر به شهر اشکذر می‌رسم. وارد مغازه‌ای می‌شوم که در بزرگراه اصلی جاده یزد – تهران واقع شده است. علی آقا که سالهاست اینجا کار می‌کند، می‌گوید: مشکل اصلی ما اینجاست که شهرک‌های صنعتی را مثل قارچ کنار شهر زدند. اشکذر دقیقاً زیر سر باد غالب است. وقتی باد می‌آید، فقط دود است که مهمان ماست. خواهش ما این است: یا تکنولوژی را عوض کنید، یا این واحد‌ها را به جایی ببرند که مردم نباشند. ما چه گناهی کرده‌ایم که باید تاوان توسعه صنعتی بدون آینده را بدهیم؟

در این محور به شهر زارچ می‌رسم. اینجا هم غبار آلودگی بیداد می‌کند. آقای بابایی که از کشاورزان این منطقه است می‌گوید: مشکل آلودگی هوا باعث شد تا بسیاری از باغات و زمین‌های کشاورزی که اطراف ما بود، به خاطر این فعالیت‌های بی رویه یا خشکید یا آلوده شدند. ما به کسی که مجوز داده اعتراض کردیم، گفتند: "قانون اجازه داده! " حالا قانون جلوی مرگ و میر مردم را می‌گیرد؟!

مردم بر این باورند که این آلودگی، فقط یک مشکل تنفسی نیست، بلکه هزینه‌های اقتصادی پنهانی را به خانواده‌ها تحمیل می‌کند و محیط زیست طبیعی منطقه را نابود می‌سازد. فاطمه خانم از فرهنگیان بازنشسته یزدی است. او می‌گوید: هفته‌ای نیست که یکی از اعضای خانواده به خاطر عفونت تنفسی یا ریوی به پزشک مراجعه نکند. این یعنی هزینه بالای درمانیعنی دارو‌هایی که تاریخ مصرفشان زودتر از موعد می‌رسد. زمستان که می‌شود، مه آلودگی چنان شدید است که انگار خودمان را در فضای بسته حبس کرده‌ایم.

اصلاح قانون مالیات و ماده ۱۱ برای برخورد با آلاینده‌ها در مجلس
دل پُر درد مردم ما را بر آن داشت تا آن را به نماینده مردم اردکان در مجلس شورای اسلامی که خود نایب‌رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس هم هست منعکس کنیم. مصطفی پوردهقان بحران آلودگی هوای استان یزد، به‌ویژه در شهرستان‌هایی نظیر میبد، اردکان و اشکذر را نتیجه تصمیمات غیرکارشناسی دو دهه گذشته می‌داند و می‌گوید: به اسم حمایت از تولید، زیرساخت‌های محیط زیستی را نادیده گرفته‌اند. 
وی با اشاره به وضعیت وخیم آلودگی هوا در استان، به‌ویژه در مناطقی که در معرض باد قالب قرار دارند، ریشه مشکل را در عدم رعایت اصول کارشناسی هنگام استقرار صنایع دانست.

نایب رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس با اشاره به استقرار واحد‌های صنعتی آلاینده (گروه شش و هفت) در کنار شهر‌ها و در مسیر باد قالب منطقه، می‌گوید: در جهت وزن اشتغال، آلوده‌ترین واحد‌ها را در کنار شهرک‌های مسکونی مستقر کردیم؛ مثل شهرک فولاد اشکذر که دقیقاً بالای سر شهر و در جهت وزش باد قالب منطقه قرار دارد. متاسفانه هیچ نگاه کارشناسی پشت این تصمیمات نبوده است.

نماینده اردکان، توقف کامل توسعه صنایع آلاینده را اولویت مطلق می‌داند و می‌افزاید: دیگر نباید به بهانه‌هایی نظیر "حمایت از سرمایه‌گذاری" یا "تکنولوژی برتر"، مجوز جدیدی برای صنایع آلاینده نظیر کاشی یا فولاد صادر شود. باید واقعیت‌ها را پذیرفت و جلوی گسترش فعالیت‌های آلاینده در دشت بین اردکان تا مهریز را گرفت.

پوردهقان در ادامه به اقدامات اجرایی و نظارتی که در سطح استان و در مجلس شورای اسلامی پیگیری می‌شود، اشاره می‌کند و می‌گوید: تقویت "پلیس محیط زیست" و برخورد قاطع قضایی از جمله این اقدامات است. پلیس محیط زیست؛ به این معنا که نظارت تشدید و جریمه‌ها اعمال شود و واحد‌هایی که سلامت مردم را به خطر می‌اندازند، تعطیل شوند.

وی از دو طرح مهم در دست بررسی در مجلس خبر داد:اصلاح ماده ۱۱ (کمیسیون ماده ۱۱): این طرح که در کمیسیون کشاورزی مجلس در دست بررسی است، هدفش مسدود کردن چاله ایجاد شده توسط «بچه‌های ناخلف» در حوزه محیط زیستی استان‌ها است. همچنین، این اصلاحیه به دنبال افزایش یارانه‌های حوزه محیط زیستی برای واحد‌هایی است که عملکرد بهتری داشته باشند. 

طرح بعدی اصلاح ماده ۲۷ قانون مالیات بر ارزش افزوده. این اصلاحیه که دو ماه پیش اعلام وصول شده، به دنبال افزایش ضریب جریمه واحد‌های آلاینده‌ای است که به توصیه‌های محیط زیست عمل نمی‌کنند تا هزینه‌های سنگینی بر آنها تحمیل شود.